نگاهی به گزارش منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «رصد رفتارها و نگرش‌های ایرانیان در موضوع فرزندآوری»
سال ۹۳ در روز 30 اردیبهشت، مقام معظم رهبری باتوجه‌به اهمیت موضوع جمعیت در فرایند پیشرفت کشور و همچنین تغییرات جمعیتی، سیاست‌های کلی جمعیت را ابلاغ کردند و اتخاذ رویکرد سیاست‌های جمعیتی را در برنامه‌ریزی نهادهای مختلف لازم دانستند. پیرو این ابلاغ و در جهت رصد مستمر اجرای سیاست‌های ابلاغیه و ارزیابی آن‌ها، سی اردیبهشت به نام «روز ملی جمعیت» در تقویم رسمی کشور ثبت شد.
جمعیت، مقوله مهمی در اقتدار ملی و معیاری اساسی برای پویندگی یک جامعه است. علاوه بر این، مؤلفه‌ای مؤثر در الگوی رشد اقتصادی پایدار و عنصری کلیدی در مدل‌های رشد اقتصادی نیمه درون‌زا به‌حساب می‌آید. رشد جمعیت عامل کثرت افراد بااستعداد و علاقه‌‌مند به تولید است و این، تولیدات فناورانه در جوامع را افزایش می‌دهد. لذا بدیهی است که تغییرات و سیاست‌های جمعیتی از مهم‌ترین مسائل برای کشورها محسوب شود.
طبق بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در سه دهه گذشته کشورهای مختلف هدف‌گذاری‌هایشان را با شعار کاهش باروری و فرزند کمتر پیش برده و این موضوع پیامدهای اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی را برایشان در پی داشته است؛ لذا در سال‌های اخیر تغییر سیاست‌های جمعیت‌شناختی دنیا از تحدید جمعیت به افزایش آن بسیار محسوس است (ارحامی، 1401: 5 و 6).
به طور مثال ژاپن در حال حاضر پیرترین جمعیت دنیا و بیشترین تعداد افراد بالای ۱۰۰ سال را دارد. موضوعی که به نیروی کار این کشور لطمه زده و انتظار می‌رود این مشکل بدتر هم شود. پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند جمعیت ژاپن تا پایان قرن به کمتر از ۵۳ میلیون نفر تنزل یابد. این در حالی است که دولت ژاپن با تسهیلاتی مانند رایگان کردن لقاح مصنوعی سعی دارد کاهش و سالمندی جمعیت را کنترل کند. جمعیت ایتالیا هم رو به پیری است و بنا بر داده‌های بانک جهانی در ۲۰۱۹ بیش از ۲۳ درصد از مردم این کشور بالای ۶۵ سال بوده‌اند. همچنین چین در ۱۹۷۰ سیاست تک‌فرزندی جنجالی خود را باهدف کند کردن رشد جمعیت به بهترین شکل به اجرا گذاشت اما امروزه با وجود ارائه تسهیلات به خانواده‌های دارای سه فرزند، باز هم به کاهش نرخ تولد دچار است. ایران نیز جز کشورهایی است که با بحران جمعیت مواجه بوده و با وجود تنظیم سیاست‌های جامع جمعیت و وضع قوانینی در این حوزه همچنان به ثباتی در آن نرسیده است. در سال ۹۹ جمعیت ایران حدود ۸۴ میلیون نفر برآورد شده که بیش از ۵ میلیون نفر آن سالمند ۶۵ سال به بالا بودند.
نرخ باروری کل که از جمله شاخص‌های مهم فرزندآوری است از ۶/۸ درصد در سال ۶۰ به ۱/۸ درصد در سال ۹۸ رسیده و بعد خانوار نیز از ۵ نفر در سال ۶۵ به ۳/۳ نفر در سال ۹۵ کاهش‌یافته است (ارحامی، 1401: 6 و 8).
طبق گزارش‌های سازمان ملل در صورت ادامه این روند، در سال ۱۴۳۰ ایران به یکی از سالمندترین کشورهای دنیا تبدیل خواهد شد. اهمیت این موضوع وقتی روشن‌‌تر می‌شود که بدانیم خروج فرد سالمند از چرخه فعالیت اقتصادی و تولید، نرخ سرباری را افزایش داده و روند حرکت و پیشرفت کشور را کند خواهد کرد.
طبق بررسی‌ها، کاهش فرزندآوری به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی رشد جمعیت در کشور به الگوی غالبی تبدیل شده اما نکته جالب‌توجه آن است که فرزندآوری در جامعه همچنان ارزشمند و بهنجار تعریف می‌شود و تنها ۵ درصد از افراد با آن مخالف هستند (ارحامی، 1401: 3).
به عبارتی، بین رفتارهای فرزندآوری و نگرش به فرزندآوری در جامعه شکاف معناداری وجود دارد. این آمار نشان می‌دهد علل کاهش جمعیت در کشور بیش از آنکه ناشی از تغییر ذائقه باشد، محصول مشکلات دیگری است. هرچند تحقیقات نشان می‌دهند در مناطق مختلف میزان اثرگذاری این علل متفاوت است اما به‌طورکلی رفتار باروری تنها منبعث از نگرش مطلوبیت فرزندآوری نبوده و عوامل متعددی در تصمیم زن و مرد تأثیرگذار هستند. وضعیت کلان اقتصادی، مبهم بودن آینده، ترس از زایمان، ترس از اختلال دررابطه‌با همسر، افزایش سن ازدواج، امنیت فکری، ثبات وضعیت اقتصادی و… از جمله این عوامل محسوب می‌شوند. عواملی که عموماً در طرح‌ها و برنامه‌های نهادهای مربوط به جمعیت مغفول مانده و توجه‌نکردن به آن‌ها باعث شده در اجرای سیاست‌های جمعیتی آسیب‌های زیادی وجود داشته باشد. قانون حمایت از فرزندآوری و جوانی جمعیت مصوب ۱۴۰۰ مصداق گزاره اخیر است. توجه‌نکردن به فرایند فرزندپروری و تکیه بیش از حد به فرزندآوری، نسنجیدن رفتارهای باروری در گروه‌های مختلف مردم و نگرش‌های کلی به افزایش جمعیت از ایرادات اصلی این قانون و به‌طورکلی برنامه‌های جمعیتی است.
همچنین تشتت در داده‌های نرخ باروری کل، فقدان پژوهش‌های ملی در حوزه موانع و چالش‌های پیش رو خانواده‌ها به تفکیک گروه‌های مختلف، درنظرنگرفتن ابعاد و شاخص‌های مختلف جمعیت در داده‌های آماری و توصیه به رشد جمعیت بدون اقدام و عمل باعث شده با وجود گذشت یک دهه از تغییر سیاست‌های جمعیتی همچنان با نقطه مطلوب فاصله زیادی داشته باشیم (ارحامی، 1401: 1- 3).
فایل گزارش تفصیلی مرکز پژوهش‌های مجلس در زمینه رفتارها و نگرش‌های ایرانیان در موضوع فرزندآوری در ادامه ضمیمه شده است.
منبع:ارحامی، آسیه (1401). «رصد رفتارها و نگرش‌های ایرانیان در موضوع فرزندآوری». مرکز پژوهش‌های مجلس، معاونت پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی – مطالعات فرهنگی و آموزشی، شماره 18216، 1- 8.
درباره نویسنده
بسیار عالی و زیبا بود عزیزم خوشحال میشم اگر یادداشت دیگری هم داری در اختیارمان بگذاری?
خداقوت.مطلب نوشته‌شده تحلیل‌خوبی از وضعیت امروز جامعه رو ارائه‌میده اما نکته‌خیلی‌مهم‌تر راهکارهایی‌هستش که باید برای موضوع افزایش‌جمعیت و فرزندآوری ارائه‌بشه.
متاسفانه امروزه مباحث‌اقتصادی بشدت افکارعمومی‌جامعه رو درگیرکرده و خیلی‌سخت‌میشه خانواده‌ها رو برای فرزندآوری قانع‌کرد.این،دقیقا همون‌موضوعیه که باید بهش پرداخته‌بشه تا بشه مردم رو برای فرزندآوری‌بیشتر اقناع‌کرد.